تلاش کاریکاتوریست‏ها برای بیان مسئله خشکی زاینده ‏رود

هنرمندان اصفهان نتوانسته اند کارنامه درخوری در خصوص خشکی زاینده رود از خود برجای گذارند . به رغم دغدغه هایی که داشته اند تلاش های پراکنده شان با دشواری های بسیاری همراه بوده است.

«خدا را شکر» این را صبح یک معلم میان‏سال با موهای جو گندمی ‏اش، وقتی آب را در زاینده ‏رود می‏دید، زیر لب زمزمه کرد… داخل تاکسی خانمی از راننده پرسید: آب را باز کرده ‏اند؟ و راننده گفت: بله، البته فقط برای یک ماه! آن هم برای کشت پاییزه! و …

زاینده ‏رود که برای قرن ‏ها منشأ زایش هنر و فرهنگ در این شهر بوده است در یک دهه اخیر به خشکی گراییده و باز شدن‏ های دریچه‏ های سد، هر از گاهی برای مدتی آب را بر بستر تشنه‏ اش جاری ساخته‏ است. در روز رسیدن آب به پای پل‏های تاریخی، جنب و جوش و شادی زاید‏الوصفی، اهالیِ به استقبال آمده را فرا گرفته و ساز و دف و آواز، دیگر بار جان می‏گیرد. در پس این لحظه‏ های شاد اما واکنش‏های جامعه به خشکی زنده ‏رود و بازگشودن‏های آن به ویژه واکنش اهالی هنر و فرهنگ و ادب در این شهر خود بسیار خشک به نظر می‏رسد. نه فیلم قابل اعتنایی در این خصوص ساخته شد، نه این خشکی رگ حیاتی شهر، سوژه رمانی شد و نه کمپینی هنری به راه افتاد، گو اینکه تلاش‏های پراکنده انفرادی و جمعی هنرمندان هم در گیر و دار مجوزها و کنترل‏های مدیریت شهری، مجالی برای تداوم و غنای اجتماعی نیافت.

عصرگاه جمعه گذشته، دیگر بار آب به پای سی‏ و‏سه‏ پل رسید و به نسبت گذشته همین واکنش‏های نیم‏بند فی البداهه هم کم رمق تر به نظر رسید.

مشکل اصفهان اما از کجاست؟ شهری که هنرمندانش، در موقعیت‏های مختلف و گوناگون تاریخی، تبلور اندیشه ایرانی و فرهنگ ملی- اسلامی بوده ‏اند. این را می‏توان از کوچه و خانه و مسجد شهر-موزه ‏ای که بر جا مانده است، به خوبی دید و در همه آثار فرهنگی و هنری هزار ساله گذشته این شهر دنبال کرد.

در پرسش از هنرمندان پیشکسوت و با سابقه اصفهانی به چند نکته برخورد کردیم. نخست آنکه تقریبا هیچکدام از آنان اثری با این موضوع کار نکرده بودند و در میان هنرمندان باسابقه و هم ردیف خود، اثری با این موضوع را به خاطر نداشتند. پاسخ‏ دهندگان به پرسش ما را می‏توان به چند دسته تقسیم کرد.

دسته نخست، هنرمندان سنتی اصفهان بودند. استاد بهرام طاهری، نگارگری که خود از دانش آموختگان مکتب هنرستان هنرهای زیبای اصفهان در ساحل زاینده ‏رود می‏باشد با اشاره به این که خشک شدن و یا قطع جریان آب در زاینده ‏رود، یک امر نازیباست، ادامه داد: فکر نمی کند هیچ هنرمند ایرانی سراغ این مطلب برود! این هنرمند که سابقه تحصیل هنر در ایتالیا دارد، اضافه کرد که در غرب چنین گرایش‏هایی وجود دارد ولی در هنر ایرانی پرداختن به زشتی مرسوم نیست. طاهری از زندگی و جریان آب در زاینده‏ رود، اثری زیبا دارد.

استاد علی مقارن عسگری، استاد انجمن خوشنویسان در این خصوص با اشاره به این که خوشنویسان همگی از این موضوع ناراحت هستند به دو نکته اشاره کرد. نخست آنکه خوشنویس ایرانی به این موضوعات به صورت عریان و رو نمی‏پردازد بلکه در لفافه و در لایه ‏های زیرین کارهایش اشاره می‏کنند. نکته دیگر این که مردم اصفهان، علت اصلی این موضوع که سهم بیشتری در نتیجه کار دارد را کمی بارش در سال‏های اخیر می‏دانند و به خاطر علت طبیعی، آن را هر چند غم انگیز پذیرفته‏ اند. وی یادآور شد که البته سوء مدیریت در این رخداد را نمی‏توان نادیده گرفت.

دسته دوم هنرمندان نقاش و حتی نو‏گرایی بودند که پرسش از آن ها به عمل آمد. این هنرمندان برخی با اذعان به اهمیت موضوع، گفتند که ما اثری با این عنوان نداریم. محمد خلیلی که این روزها در گالری آپادانا شاهد نمایشگاه آثارش نیز می‏باشیم، گفت: آن قدر مشکلات گوناگون در این شهر وجود دارد که شاید نقاش فرصت پرداختن به همه آنها را نداشته باشد. اکبر میخک، از استادان صاحب سبک عرصه هنرهای تجسمی گفت که سه طرح مختلف برای اجراهای گوناگون داشته ولی به علت عدم موافقت مسئولان و متولیان در زمان پیشنهاد طرح، امکان اجرای آن نبوده است. یکی از این سه کار قرار بود با دانشجویان دانشگاه اجرا شود و دو دیگری ایده خود او بود که نتوانست مجوزی برای اجرا داشته باشد. وی مانند بسیاری از دیگر هنرمندان اصفهان، برای زندگی و آب و جریان آن در زاینده رود کارهایی مانند اجرای آب و نور داشته است.

نوشین نفیسی که در سال ۹۰ پرفورمنس «پرندگان» را که سوگواره ‏ای بود برای همه پرندگانی که به خاطر مسائل زیست محیطی در تالاب ها می میرند را برای اجرا جلوی سی و سه پل طراحی کرده بود اما اجازه اجرا نیافت تا سرانجام روی پل ورزنه برنامه‏ اش را به اجرا گذاشت معتقد است که خشکی زاینده‏ رود دغدغه هنرمندان شهر بوده و هست و آنها تلاش هایی برای پرداختن به این سوژه در قالب هنرهای تجسمی و محیطی انجام داده ‏اند و با وجود اینکه اجازه نیافتند تا به صورت رسمی اجراهایی داشته باشند اما به صورت پراکنده فعالیت‏های هنری را پی پرفته ‏اند. از جمله او به کارگاهی با موضوع خشکی زاینده ‏رود در سال ۹۱ اشاره می‏کند که با هنرمندان دیگر از جمله محسن بصراوی، فرشته عالمشاه، رسول معرک نژاد و علی میرزایی که در پل شهرستان برگزار کرد. لازم به ذکر است برخی از هنرمندان به طور پراکنده و در برخی از آثار تجسمی، اشاره‏ های مختلفی به موضوعات مربوط به خشکی زاینده ‏رود داشته ‏اند.دسته سوم هنرمندان جوان و آن هم در رشته‏ هایی که حساسیت روزآمدی و اجتماعی دارند، پاسخگوی پرسش ما بودند. کاریکاتوریست‏ ها بیشتر از همه هنرمندان در این وادی کار کرده‏ اند. حامد بذرافکن با توجه به بستر کارتون‏های مطبوعاتی در اصفهان امروز از تلاش کاریکاتوریست‏ها برای بیان مسئله زاینده ‏رود سخن گفت. با این حال هنوز نمایشگاه مستقلی با موضوع زاینده ‏رود از کاریکاتوریست ها بر پا نشده است.

عکس، دیگر مقوله هنری است که می‏تواند در کنار نگاه هنری، به ثبت وقایع اجتماعی و فرهنگی بپردازد. در این خصوص نمایشگاه‏های مستقل عکسی در این سال‏ها برپا شده است. در نمایشگاه های عکس های مختلف نیز، کارهای مختلفی با موضوع زاینده ‏رود و خشک شدن فصلی آن دیده می شود.

در هر روی گویی بستر مناسبی برای خلق اثر از سوی متولیان فرهنگ و هنر ایجاد نشده است. بستری که امکان کار هنرمندان را با این موضوع فراهم تر نماید. بسترهایی مانند جشنواره های دائمی با رشته های گوناگون هنری! یا حمایت های خاص و تعریف شده که بتواند این مسئله را از اولویت فردی به اولویت اجتماعی و جمعی تبدیل کند.

نویسنده : سعید آقایی

منبع : اصفهان امروز