نگاه تخصصی، مانع کپی کاری در اثر هنری می‌شود

    تهران- ایرنا- مدیر بخش «کارتون و کاریکاتور» جشنواره تجسمی فجر با مثبت ارزیابی کردن تقسیم بندی دهگانه بخش‌های هنرهای تجسمی در روند برگزاری این رویداد گفت: نگاه تخصصی، مانع کپی کاری در اثر هنری می‌شود.

به گزارش روز سه‌شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در حالی در بهمن و اسفند سال جاری (1397) برگزار خواهد شد که بار دیگر با تقسیم بندی و مجزا کردن بخش‌های مختلف هنرهای گسترده شاخه تجسمی شاهد شکل‌گیری نگاه تخصصی در برگزاری این رویداد از مجموعه فعالیت‌ جشنواره‌های هنری فجر خواهیم بود.

یکی از بخش هایی که همواره با بیشترین استقبال مخاطبان در ذیل برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی مواجه شده بخش «کارتون و کاریکاتور» است که این بار یکی از پیشکسوتان و چهره‌های شناخته شده عرصه کارتون و کاریکاتور کشورمان را در راس مدیریت خود در جشنواره تجسمی فجر می بیند.

برای آشنایی هر چه بیشتر با بخش کارتون و کاریکاتور یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر سراغ مدیر این بخش احمد عربانی رفتیم.

عربانی که متولد سال 1326 خورشیدی در تهران است، فعالیت حرفه‌ای خود را از سال 1346 با مجله «توفیق» آغاز کرد و در ادامه مسیر با مجلاتی چون «فکاهیون»، «کاریکاتور» و «گل آقا» به مسیر تخصصی خود در حوزه کارتون و کاریکاتور ادامه داد. یکی از مهمترین اتفاقات فعالیت حرفه‌ای عربانی همراهی او با نشریه «گل آقا» بود. وی به خاطر کاریکاتورهایی که از مرحوم حسن حبیبی معاون اول رئیس جمهوری جمهوری وقت طراحی کرده بود از طرف او مورد تقدیر قرار گرفت.

حال عربانی با سابقه بیش از پنج دهه فعالیت، امروز سکاندار بخش کارتون و کاریکاتور یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر است. آنچه در ادامه می‌آید گپ و گفتی با این هنرمند طناز، حرفه ای و متخصص در حوزه کارتون و کاریکاتور کشور است.

- ایرنا : جناب عربانی در تعریف شما از جشنواره هنرهای تجسمی فجر همواره رویکرد جذابی داشته اید؛ چرا که کمتر این نقل قول از زبان همکاران شما شنیده می‌شود که این رخداد را «دریچه ای برای ورود به تمامی هنرها» بنامند. درباره این طرز تلقی و نگاه بیشتر توضیح می دهید؟

- عربانی : چه امروز که افتخار همراهی با دوره یازدهم جشنواره هنرهای تجسمی فجر را به عنوان مدیر بخش «کارتون و کاریکاتور» دارم و چه در ادوار قبلی که به عنوان یکی از هنرمندان حاضر در این رخداد حاضر بودم، این جشنواره را یکی از مهم‌ترین اتفاقات در حوزه هنر کشور می نامیدم. امیدوارم که این اتفاق امسال نیز با بهترین شکل ممکن رقم بخورد؛ چرا که اعضای تشکیل دهنده تیم دبیران، داوران و همچنین در راس این هرم مدیرکل اداره هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، همگی از افراد نخبه‌ای هستند که چه در زمینه سابقه و چه در زمینه علم و دانش در حوزه‌های مختلف هنرهای تجسمی دانشی بیش از من دارند.

به واسطه چنین افرادی، برگزیدگان نه تنها هنرمندانی هستند که غنای فردای هنر کشورمان را تضمین خواهند کرد که می توانند در کنار معرفی شدن به الگوهایی برای جوانان کشورمان بدل شوند که نخستین تجربه های خود را برای حضور در عرصه هنرهای تجسمی آغاز کردند.

** استقبال مخاطبان در گرو تفکیک تخصصی هنرهای تجسمی

- ایرنا : بعد از پشت سر گذاشتن چهار دوره پیشین جشنواره یعنی از دوره هفتم تا دهم؛ جشنواره هنرهای تجسمی فجر بار دیگر در دوره یازدهم شاهد تفکیک بخش های هنرهای تجسمی فجر در قسمت های دهگانه است. آیا با این شکل تفکیک در بدنه و شاخه فعالیت های هنری تجسمی موافقید یا خیر؟

- عربانی : بسیار بسیار با این مساله موافق هستم. همواره گفته ام هنرمندانی که عمری را در این حوزه گذرانده اند، با دانش و کوله باری از تجربه در یک شاخه و یک رشته مجزا از خیل فعالیت‌های هنرهای تجسمی توانسته اند در بطن فعالیت های هنری کشور، نامی برای خود دست و پا کنند. پس وقتی ما با تقسیم بندی و بخش بندی قسمت ها و شاخه های هنرهای تخصصی زیر مجموعه هنرهای تجسمی مواجه هستیم، چه در زمینه داوری و چه در زمینه هدایت هنرجویان و جوانان هنرمند می توانیم موفقیت های بسیار چشمگیری داشته باشیم.

نکته دیگر آنکه، تفکیک بخش های مختلف فعالیت های هنری در زیر مجموعه هنرهای تجسمی نشان‌دهنده نگاه تخصصی برگزارکنندگان این رویداد است. این اتفاق می‌تواند به پربار شدن استقبال هرچه بیشتر و همچنین جریان ساز شدن این رویداد در بطن فعالیت های هنرهای تجسمی کشور کمک و یاری رساند.

** جشنواره تجسمی فجر، مایه دلگرمی هنرمندان

- ایرنا : با توجه به تاکید شما بر انتخاب افراد متخصص برای داوری آثار و وجود نگاه تخصصی در برگزاری این رویداد، در بخش کارتون و کاریکاتور شیوه انتخاب داوران و نوع نگاه تخصصی بر چه مبنایی استوار بوده است؟

- عربانی : ببینید وقتی درباره نگاه تخصصی در حوزه فعالیت‌های هنری به ویژه فعالیت هنرهای متعدد و متکثر زیر مجموعه هنرهای تجسمی صحبت می‌کنیم، بیش از هر زمانی نیازمند نگاه تخصصی هستیم. به عنوان مثال وقتی درباره جشنواره هنرهای تجسمی فجر صحبت می کنیم بدون هیچ شکی برگزاری این جشنواره در گام نخست مایه دلگرمی برای هنرمندان این عرصه است چه از نظر توجه به آنها و چه از نظر فرصت و امکانی که می‌توانند کارهای خود را به مخاطبان عرضه کنند.

اما در نگاه دوم، استفاده کردن از بدنه داوران متخصص و همچنین نگاه تخصص‌گرایانه در بخش‌بندی هنرها، یکی از مهمترین ویژگی ها مدلول این نکته خواهد بود که دیگر برخی از افراد که تمایل به حضور در این رخداد را دارند صرفا با مراجعه به اینترنت به ارائه کارهای کپی نخواهند پرداخت و به همین سبب شاهد خروجی بسیار مناسب تر، کیفی‌تر و متکی بر تولید قلم کارتونیست ها و کاریکاتوریست های خلاق کشورمان خواهیم بود.

برای همین با صدای بلند می گویم که تاکید بر نگاه تخصصی در برگزاری یازدهمین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر با تقسیم‌بندی دهگانه رشته های هنری اتفاقی مثبت است؛ چرا که به عنوان مثال در بخش کاریکاتور به عنوان یک هنر گسترده شاهد حضور بسیار بسیار پررنگ‌تر هنرمندان این عرصه هستیم. به همین سبب وقتی اثر کاریکاتوریستی که اثری از یک چهره خلق می کند می تواند مجزا از اثر یک کارتونیست با نگاهی عمومی تر به مسائل اجتماعی مورد ارزیابی و داوری قرار گیرد و این مهم مگر با اتکا بر دایره نگاه تخصصی در امر برگزاری چنین رویدادهای جریان سازی به دست نخواهد آمد.

از سوی دیگر نگاه تخصصی و بخش بندی های صورت گرفته در برگزاری جشنواره یازدهم هنرهای تجسمی می‌تواند این نوید را به هنرمندان دهد که آزادی عمل آنها و همچنین استقلال کاری بیشتری در شاخه فعالیت هنری خود داشته باشد. در حقیقت این شکل از تقسیم بندی، تکلیف کار را برای فعالیت هنرمندان مشخص کرده است. پس با این رویکرد دیگر آسیب ها و اتفاقات چهار دوره قبلی را تکرار نخواهیم کرد که در آن به نوعی شاهد در هم ریختگی فعالیت هنرمندان و برخی از هنرها که به شکلی زیرمجموعه و یا قابلیت تطبیق با یکدیگر را داشتند، بودیم که متاسفانه متضرر این امر خود هنرمندان بودند.

به عنوان مثال وقتی در حوزه «نقاشی- خط» صحبت می‌کنیم، هنر خوشنویسی هنری مجزا از هنر نقاشی است و وقتی که نگاه تخصصی در برگزاری یک رخداد و رویداد تجسمی مانند جشنواره فجر در میان باشد می‌توان با تفکیک بخش نقاشی و خوشنویسی از آسیب‌های چهار دوره قبلی که بیشترین ضرر را متوجه هنرمندان نقاش و خوشنویس کرد پرهیز کنیم. هنرمندانی که آثار هنری خود را در قالب نقاشی- خط به جشنواره ارائه می‌دادند کمتر مورد توجه داوران قرار می گرفت.

اما برای معرفی داوران بخش «کارتون و کاریکاتور» جشنواره می‌توانم به نامی چون کامبیز درم‌بخش اشاره کنم که از آغاز فعالیت من در مجله «توفیق» از سال 1346 یعنی چیزی حدود 50 سال پیش، شاگردی او را کردخ و با او همکاری داشتم. همچنین جمال رحمتی داور دیگر این حوزه است که می توانم به سابقه درخشان بیش از سه دهه ای او به ویژه در همکاری نزدیک با نشریات در قالب کارتونیست و کاریکاتوریست اشاره کنم و سومین داور ما حسن کریم زاده است که او نیز در رشته خاص کارتون و کاریکاتور که از آن به عنوان «رشته نمایشگاهی» نام برده می‌شود یکی از متخصصان به شمار می رود.

** متاسفم که کارتون و کاریکاتور انجمن تخصصی ندارد!

- ایرنا : بارها در گفت‌و‌گوهای تان گفته‌اید که رشته کارتون و کاریکاتور چه در شکل جشنواره هنرهای تجسمی و چه در دیگر رویدادهای این حوزه که به شکل جشنواره ای برگزار می شود کمتر مورد توجه قرار می گیرد. ممکن است درباره دلایل این اتفاق توضیح دهید؟

- عربانی : بر اساس سابقه و تجربه پنجاه ساله فعالیت خود در شکل تخصصی در حوزه کارتون و کاریکاتور می توانم با اطمینان بگویم که هیچ گاه شاهد شکل‌گیری اتفاق نظری در میان کارتونیست ها و کاریکاتوریست ها برای جدی گرفته شدن این حوزه در ذیل مجموعه فعالیت های هنرهای تجسمی نبوده‌ایم. شاهد این مدعا آنکه برخلاف تمامی بخش ها هنوز هنرمندان عرصه کارتون و کاریکاتور انجمن اختصاصی برای خود ندارند.

هرگاه نیز که این افراد دور هم برای برگزاری جلسات جمع می‌شوند بیشتر یک فعالیت خود جوش بوده و بر اساس نظام رفتار صنفی هیچگاه فعالیتی نداشته ایم. این شکل تا حدی پیش رفته که در بسیاری از نشست ها و گعده های دوستانه مان به شوخی می گویم که ما هنرمندان عرصه کارتون و کاریکاتور «مستضعف هستیم و هنوز انجمن نداریم!».

ببینید هر بار که ما جمع می شویم به واسطه فراخوانی است که توسط خود کارتونیست ها صورت می گیرد. زمانی هم که به یک بحث جدی برای راه اندازی نهادی صنفی و یا انجمنی می رسیم همواره شاهد نواخته شدن ساز ناکوکی بودیم و متاسفانه هیچ وقت از این گردهمایی ها نتوانسته ایم به یک نگاه منسجم برای راه اندازی صنف و انجمن تخصصی خود دست پیدا کنیم.

در مواردی هم که به سمت تشکیل انجمن حرکت می کردیم باز هم شاهد برخی از اتفاقات بودیم که یا از سوی خود هنرمندان کارتونیست و کاریکاتوریست و در مواردی هم از سوی برخی از مسئولان موانع متعددی برای شکل‌گیری یک انجمن برای هنرمندان این حوزه کارتون و کاریکاتور ایجاد می شد. به همین سبب است که تا به امروز این فعالیت‌ها برای راه اندازی نهاد صنفی نتیجه نداده است که باعث تاسف است!

- ایرنا : چنین اتفاقی از یک سو ممکن است که مایه خرسندی باشد! وقتی به بخشی از فعالیت صنفی هنرمندان تجسمی به عنوان مثال در شاخه خوشنویسی که نگاه می‌کنیم متوجه بروز اختلاف در آرای اعضای این انجمن، ایجاد انشعاب و یا تشکیل یک انجمن موازی دیگر می‌شویم که همه باعث کُندی هدفگذاری و جریان بخشی در حوزه فعالیت آنها می‌شود.

- عربانی : (می خندد) نمی دانم، چه بگویم! برای ما چون تشکیل نشده پس انشعابی هم صورت نمی گیرد! ولی به دور از شوخی، اگر امکان شکل گیری انجمن های تخصصی در حوزه هنرهای تجسمی به وجود آید، آن زمان می‌توانیم برای مشکلات بسیار بزرگی که در حوزه فعالیت ما وجود خواهد داشت تلاش کنیم تا ضمن رفع آنها، امکان به وجود آمدن مجدد آن مشکلات را به صفر برسانیم.

در حقیقت هدف از تشکیل انجمن ها رسیدن به قدرت «زبان صنف» است که به واسطه آن بتوانیم پیگیر مشکلات متعدد هنرمندان این حوزه و رفع شدن آنها و ارتباط مستقیم با مدیران بالادستی باشیم.

** لزروم بازنگری و آسیب شناسی دهه نخست جشنواره تجسمی

- ایرنا : به عنوان سوال پایانی، در آستانه برگزاری یازدهین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر، ارزیابی شما از 10 دوره قبلی این رویداد چیست؟

- عربانی : به شخصه اعتقاد دارم که جشنواره تجسمی فجر، دریچه‌ای به سمت فعالیت و نگاه تخصصی به سمت هنر است و این جشنواره می تواند یک منظر جدید را برای تمام هنرها و هنرمندان از جمله شاخه کاریکاتور باز ‌کند. همچنین این رویداد می تواند مسیر صحیحی برای حرکت به سمت تکامل را نشان هنرمندان دهد؛ چرا که در برگزاری چنین رخدادی ما بیش از هر چیزی مبانی نگاه تخصصی را مدنظر قرار داده‌ایم.

به عنوان مثال با مرور 10 دوره قبلی جشنواره تجسمی فجر چه در شکل اجرایی و چه در شکل سیاست‌گذاری، وقتی که از دور به آن نگاه می کنیم با کاستی هایی مواجه هستیم که شاید در این لحظه و در آستانه برگزاری یازدهمین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر به چالش کشیدن آن کمبودها و نقص ها نتواند یاریگر ما در برپایی هرچه باشکوه‌تر این رخداد باشد؛ اما هیچ شکی وجود ندارد که بعد از پشت سر گذاشتن یک دهه از فعالیت شاخه هنرهای تجسمی زیر مجموعه جشنواره گسترده ای مانند جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیازمند بازنگری و آسیب‌شناسی برای برطرف کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت خواهیم بود.

گفت و گو از امین خرمی و عادل پازیار