ایده اولیه «شایعه و کرونا» از کجا آمد؟
طراح ایده اولیه مسابقه کارتون و کاریکاتور «شایعه و کرونا» معتقد است: همه ما درد و رنجی که شایعه به افراد و اجتماعات تحمیل می‌کند، تجربه کرده‌ایم و از آن آزرده هستیم؛ بنابراین اگر احیاناً مروج چنین رفتار ناسالمی هستیم، باید در رفتارمان تجدیدنظر کنیم.
به گزارش تبریز تون به نقل از خبرنگار تجسمی خبرگزاری فارس، پس از داوری آثار مسابقه «شایعه و کرونا»، ۴۶ اثر از ۲۷ هنرمند به مرحله نهایی راه یافتند و محمود نظری، منصوره دهقانی و مهدی عزیزی به عنوان نفرات اول تا سوم و حمید صوفی و یلدا هاشمی‌نژاد به عنوان برگزیدگان مردمی معرفی شدند.
این مسابقه به همت انجمن خانواده پایدار ایرانی و با حمایت معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با هدف «ارتقاء آگاهی زنان و خانواده‌ها در رابطه با اثرات شایعه در زمان بروز بحران‌ها» برگزار شد. اما ایده اولیه این مسابقه هنری از کجا آمد؟
با «پدرام موسوی شندی» پزشک، مشاور انجمن خانواده پایدار ایرانی و طراح «شایعه و کرونا» در این زمینه گفت‌وگو کردیم.
او معتقد است: همه ما درد و رنجی را که شایعه به افراد و اجتماع تحمیل می‌کند، تجربه کرده‌ایم و از آن آزرده هستیم. اگر شایعه‌ای به ما می‌رسد ابتدا از صحت آن خبر به هر روشی که می‌توانیم اطمینان کسب کنیم. اگر این امکان وجود ندارد، در انتقال آن به دیگران تأمل کنیم ولی اگر از صحت آن مطلع شدیم، می‌توانیم با تعقل فکر کنیم که این موضوع لازم است که به دیگران انتقال پیدا کند یا نه؟ شاید موضوعی شایعه نباشد اما اگر کمی فکر کنیم ممکن است به این نتیجه برسیم که ارزش انتشار ندارد و چه بسا موجب ایجاد موج ترس در خانواده شود.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم.
همه ما درد و رنجی که شایعه به افراد و اجتماعات تحمیل می‌کند، تجربه کرده‌ایم و از آن آزرده هستیم
* ایده «شایعه و کرونا» چطور به ذهن شما رسید؟
به نظرم دو موضوع منشأ پیدایش این ایده بوده است؛ یکی کرونا و تغییرات بزرگی که به جهان تحمیل کرد و شاید برای بسیاری از جوامع هوشمند، تاریخی برای ایجاد تغییرات بزرگ در رفتارهای اجتماعی شد. دوم، کم شدن کارآمدی «واژه» برای ایجاد تغییرات اجتماعی و به تفکر واداشتن افراد. با این دو دیدگاه بود که تصور کردم می‌توانیم برای ترویج برخی رفتارهای مثبت اجتماعی مثل مسئولیت‌پذیری، تاب‌آوری و افزایش اعتماد و همین‌طور مقابله با شایعه و اخبار تحریف شده و موارد مشابه، از هنر استفاده کنیم. طبیعتاً کاریکاتور و کارتون هم به عنوان یک ابزار و رسانه هنریِ قدرتمند می‌توانست در تمامی این حوزه‌ها به ما کمک کند؛ با گفتگویی که با برخی کارشناسان داشتیم به این نتیجه رسیدیم که به بحث «شایعه و تاثیرات منفی آن بر خانواده و اجتماعات» بپردازیم. مسلماً همه ما درد و رنجی را که شایعه به افراد و اجتماع تحمیل می‌کند، تجربه کرده‌ایم و از آن آزرده هستیم. بنابراین می‌توانیم مفهومی را که یک هنرمند می‌تواند در تصاویرش بیاورد، لمس کنیم، به ذهن بسپاریم و سعی کنیم خودمان - اگر احیاناً مروج چنین رفتار ناسالمی هستیم- در رفتارمان تجدیدنظر کنیم.
تصویری که یک کاریکاتوریست یا یک کارتونیست می‌کشد، می‌تواند مثل یک زبان بین‌المللی برای تمامی دنیا بامفهوم باشد و درک شود
* چرا کاریکاتور و کارتون را به عنوان بستر ظهور این ایده انتخاب کردید؟
دلایل زیادی می‌تواند به نفع استفاده از کارتون و کاریکاتور باشد. از جمله اینکه گروه هدف جامع‌تر و طیف‌های سنی مختلفی می‌توانند از این هنر لذت ببرند، پیامش را درک کنند و به خاطر بسپارند. نکته بعدی این است که از یک زبان جهان‌شمول بهره می‌گیریم. در واقع تصویری که یک کاریکاتوریست یا یک کارتونیست می‌کشد، می‌تواند مثل یک زبان بین‌المللی برای تمامی دنیا بامفهوم باشد و درک شود. شاید مورد سوم خلاقیتی است که باید در ذهن یک هنرمند صورت بگیرد تا بتواند مفهوم شایعه و مشکلات معطوف به آن را در یک تصویر به زیبایی نشان دهد؛ علی‌الخصوص وقتی می‌گوییم مشکلات معطوف به شایعه «در حوزه خانواده».
هنرمند باید به دقت فکر کند که چطور می‌تواند این مفهوم را با تصاویر خلاقانه و پرمعنا به تصویر یکشد و بدین‌ترتیب سرمنشاء تفکر در مخاطبش باشد. در ضمن تجارب قبلی که در این زمینه داشته‌ایم تاییدکننده این موضوع بود که اثربخشی این هنر در ایجاد تأمل و تفکر عمومی بالاست.
برخی کاریکاتورهایی که به مفهوم کرونا و شایعه و اثرات نامطلوب آن بر خانواده تمرکز داشتند، بسیار هوشمندانه بودند و می‌توانند منشأ تفکر و تحول باشند
* به عنوان یک مخاطب عام، آثار دریافتی را چطور ارزیابی کردید؟
طبیعتاً به عنوان یک بیننده عمومی می‌توانم نظرم را بدهم چون متخصص در این حوزه نیستم. ولی فکر می‌کنم درخواست ما مبنی بر تمرکز بر «اثرات نامطلوب شایعه بر خانواده» باعث شده رقابت و چالش دشوارتر و طبیعتاً زیباتر شود. یقیناً این باعث شده که بسیاری از آثار ارسالی ویژگی مورد نظر را نداشته باشند و به کرونا و شایعه بطور کلی بپردازند. در این بین، برخی آثار که به مفهوم کرونا و شایعه و اثرات نامطلوب آن بر خانواده تمرکز داشتند، به نظرم بسیار هوشمندانه و زیبا بودند و می‌توانند منشأ تفکر و تحول باشند.
* پیشنهاد شما برای ادامه این روند و دستیابی بیشتر به اهداف پیش‌بینی شده چیست؟
فکر می‌کنم با مشخص شدن آثار برگزیده، باید از این آثار تا حد امکان استفاده شود تا عموم مردم آثار را ببینند، پیامش را دریافت کنند، به هم بفرستند، با هم در مورد آن صحبت کنند و حتی آن را مورد قضاوت قرار دهند. در این حوزه به نظرم حتی باید مرزها را درنوردید و بسیاری از این آثار را به جامعه جهانی ارسال کرد تا آن‌ها هم بهره‌مند شوند. چرا که تقریبا همه دنیا از شایعه و اثرات مخرب آن متضرر شده و می‌شود. لذا مردم سایر کشورها هم از این آثار استقبال کرده و لذت خواهند برد. بنابراین یک نکته اینکه تا می‌شود آثار مناسب را انتشار دهیم.
در این حوزه باید مرزها را درنوردید و بسیاری از این آثار را به جامعه جهانی ارسال کرد تا آن‌ها هم بهره‌مند شوند. چرا که تقریبا همه دنیا از شایعه و اثرات مخرب آن متضرر شده و می‌شود
مورد دوم اینکه ما تنها از یکی از قالب‌های هنری استفاده کردیم. می‌شود این را منشاء «هجمه‌ای» برای تغییر رفتار اجتماعی دید و از رسانه‌ها و هنرهای دیگر استفاده کرد تا باز هم به این موضوع پرداخته شود و به مرور فرهنگ‌سازی رخ دهد تا میزان شایعه‌پراکنی و تحریف خبر و در کشور ما و حتی جهان کمتر شود. با این رویکرد می‌شود پروژه‌های دیگری در سایر قالب‌های هنری درنظر گرفت که آن‌ها هم همین مقوله را هدف بگیرند؛ با این امید که رفتار صحیح به مرور در کودکان و نوجوانان ما نهادینه شود و نسل‌های بعدی عملاً آزار کمتری از این موضوع ببینند و رفتارهای سالم را پیشه کنند.
* به مشکلاتی که شایعه در جامعه ایجاد می‌کند اشاره داشتید. به عنوان یک پزشک و مشاور خانواده، چه راهکارها یا احتمالا درمان‌هایی برای مواجهه با شایعه‌پراکنان توصیه می‌کنید؟
توصیه اولم می تواند این باشد که اگر از یک‌منبع اخبار نامرتبط و ناموثقی صادر می‌شود، خود را در معرض آن اخبار و یا منبع خبر یا فرد قرار ندهند و شاید بهتر باشد که از آن فرد یا منبع خبری دور باشند. مورد بعدی اینکه با نوعی «خود‌آگاهی» و «شناخت»، نسبت به خبری که می شنوند برخورد کنند. شاید با تعالی فردی بشود خود را کنترل کند و رفتار سالم‌تری به خرج دهد. طبیعتاً با شناختی که از خود و نقاط قوت و ضعفش دارد بهتر می تواند آن را مدیریت کند. در نهایت اگر چنین مواردی مثمر ثمر واقع نشود مشاوره از افراد ذیصلاح را توصیه می‌کنم.
اگر از یک‌منبع اخبار نامرتبط و ناموثقی صادر می‌شود، خود را در معرض آن اخبار و یا منبع خبر یا فرد قرار ندهند
نکته دیگر اینکه همراهی با افرادی که رفتار سالم دارند و آرامش را به ما هدیه می دهند می‌تواند در مدیریت این فرایند کمک کند.
* نکته‌ای که در تربیت کودکان اهمیت دارد، این است که در خانواده رفتارهایی که توجه به شایعات و شنیده‌ها و اخبار هراس‌آفرین را تقویت می‌کند، از سوی والدین کمتر سر بزند. آیا این نکته درست است؟ لطفا توضیح بدهید.
بله با شما موافقم. نه تنها این رفتار کمتر سر بزند، بلکه رفتارهای سالم در مدیریت یک خبر تکرار شود. همانطور که عرض کردم اینکه یک خبر را به خوبی درک کنیم و از صحت آن مطلع باشیم، به منبع آن توجه کنیم و ببینیم ارزش انتقال به دیگران را دارد یا نه.
شاید موضوعی شایعه نباشد اما اگر کمی فکر کنیم ممکن است به این نتیجه برسیم که ارزش انتشار ندارد و چه بسا موجب ایجاد موج ترس در خانواده شود
شاید موضوعی شایعه نباشد اما اگر کمی فکر کنیم ممکن است به این نتیجه برسیم که ارزش انتشار ندارد و چه بسا موجب ایجاد موج ترس در خانواده شود. به همین خاطر خیلی وقت‌ها سرپرست خانواده ـ مادر یا پدر یا هر دو ـ از انتشار برخی خبرها به فرزندانشان پرهیز می‌کند و این در بسیاری از موارد می‌تواند کار بهتر و سالم‌تری باشد.
کتابچه الکترونیکی از آثار منتخب مسابقه، تهیه و به طرق مختلف منتشر خواهد شد
* آیا در انجمن خانواده پایدار ایرانی، برنامه‌هایی برای آگاهی خانواده‌ها از خطرات شایعه‌پراکنی به ویژه در خصوص کرونا دارید؟
کرونا و شایعات مخرب پیرامون آن ، شروعی شد تا با اجرای این مسابقه، فعالیت در خصوص آگاهی خانواده‌ها از خطرات شایعه را پیش بگیریم و ان‌شاءالله سعی خواهیم کرد در اولین اقدام، نتایج و پیام‌های مسابقه را هر چه بیشتر و بهتر در دسترس خانواده‌ها قرار دهیم که به این منظور، کتابچه الکترونیکی از آثار منتخب مسابقه، تهیه و به طرق مختلف منتشر خواهد شد و در دسترس خانواده‌ها قرار خواهد گرفت.
همچنین در نظر داریم در گا‌مهای بعدی، برنامه‌های آموزشی و ترویجی با هدف افزایش آگاهی و توانمندی خانواده‌ها در مقابله با شایعات را در دستور کار قرار داده و از تمامی ظرفیت‌های موجود از جمله تارنمای انجمن و صفحه اینستاگرام و دیگر ظرفیت‌های فضای مجازی، در این راه بهره بگیریم.
اگر شایعه‌ای به ما می‌رسد ابتدا از صحت آن خبر به هر روشی که می‌توانیم اطمینان کسب کنیم و سپس در انتقال آن به دیگران تأمل کنیم
* در پایان برای افرادی که با شنیدن کوچکترین شایعات دچار استرس و اضطراب می‌شوند، چه توصیه‌‌ای دارید؟
به نظرم مهمترین چیز تفکر است؛ اینکه اراده خود را در اختیار فردی که می‌خواهد شایعه‌ای را پخش کند قرار ندهیم. پس اگر شایعه‌ای به ما می‌رسد ابتدا از صحت آن خبر به هر روشی که می‌توانیم اطمینان کسب کنیم. اگر این امکان وجود ندارد، در انتقال آن به دیگران تأمل کنیم ولی اگر از صحت آن مطلع شدیم، می‌توانیم با تعقل فکر کنیم که این موضوع لازم است که به دیگران انتقال پیدا کند یا نه؟